MATERI BASA JAWA KELAS 9 : 3. PANATACARA LAN PAMEDHAR SABDA ( PIDHATO)

 

PANATACARA LAN PAMEDHAR SABDA

Yaiku ngomong ing ngarepe wong akeh kanthi ancas lan tujuwan tartamtu.

A.     Tata rakite (Struktur teks) Panatacara lan pamedhar Sabda

1.      Salam pambuka, yaiku salam pakurmatan marang para tamu/rawuh utawa sing kepareng rawuh. Isine atur salam pakurmatan marang para rawuh lan sapa aruh tumrap para rawuh. Lumrahe kawiwitan kanthi tembung Assalamu'alaikum wr.wb., nuwun, kula nuwun, sugeng siyang, sugeng dalu, utawa salam liyane.

2.      Purwaka, yaiku atur pamuji syukur marang Gusti Allah, sarta atur panuwun marang para tamu sing kepareng rawuh. Saliyane iku uga bisa diwuwuhi, shalawat lan salam konjuk marang Nabi Muhammad SAW, mligine yen agamane Islam.

3.      Isi/wigatining atur/ancasing gati, yaiku apa kang dadi ancas/tujuwan adicara kang diadani dening panatacara utawa pamedhar sabda. Ing kene yen wujude teks panatacara bisa wujud rantamaning adicara kang ana ing sajrone adicara tartamtu.

4.      Panutup, yaiku atur panuwun sarta nyuwun pangapura manawa ana kekurangan utawa kaluputan olehe ngandharake.

5.      Salam panutup, biyasane nggunakake tembung Wassalamu'alaikum wr.wb., matur nuwun, sugeng sonten, sugeng dalu, lan sapanunggalane.

 

B.     Syarat-syarate Panatacara lan Pamedhar Sabda

Syarat-syarate panatacara lan pamedhar sabda sing becik saora-orane kudu ngerteni bab-bab kaya kang bakal diandharake ing ngisor iki.

1.      Olah Swara

Saben-saben manungsa nduweni swara swara sing beda-beda, ana sing swarane cilik, ana sing swarane gedhe utawa anteb, ana sing swarane dhuwur, lan ana sing swarane sedhengan. Pangolahe swara kudu cetha, wajar, teges, lan ora kena digawe- gawe. Gladhen olah swara nyakup perkara-perkara kaya ing ngisor iki.

1)     Logat utawa dhialek

Panatacara lan pamedhar sabda sabisa-bisane ngindhari panganggone dhialek utawa logat sawijine panggonan tartamtu. Iki dikranakake adicara kang dipandhegani kalebu wujude acara formal/resmi. Dhialek bisa dinggo ing swasana mardika kanggo selingan wae.

2)     Pocapan

Panatacara lan pamedhar sabda kudu bisa ngucapake sawijine tembung kanthi cetha lan gamblang supaya tegese bisa dingerteni kanthi cetha uga. Yen panatacara lan pamedhar sabda kliru anggone ngucapake tembung iku bisa ngasorake kawibawane.

3)     Prana utawa napas

Ambegan/napase panatacara lan pamedhar sabda kudu digladhen kanthi becik supaya bisa medhot tembung, frase, lan ukara pas trep karo makna kang kinandhut.

4)     Membat mentuling swara

Membat mentuling swara nuduhake cara kang prelu ditindakake panatacara lan pamedhar sabda supaya anggone ngomong ana variasine, ora monoton.

5)     Kajiwa/empati

Panatacara kudu bisa njumbuhake swasana karo adicara kang dipandhegani, bisaa nuwuhake rasa bungah tumrap para rawuh ing sawijine adicara tartamtu.

 

2.    Olah Busana lan Raga

Panatacara lan pamedhar sabda kudu nglungguhi jejer bleger wewujudan, pribadhi, dalasan iman supingi tuwin solah bawa greget saut tandang grayang kang sarwa susila lan prasaja. Mula panatacara lan pamedhar sabda kudu nindakake gladhen kang diarani saptama, kaya ing ngisor iki.

1)     Magatra     : bleger wewujudan, rupa, adi ing sarira, edi ing busana, trep, pantes, jangkep.

2)     Malaksana : tindake sapecak sajangkah tumata kanthi runtut, luwes mrabawa, manteb, ora ingah-ingih, ora wigah-wigih.

3)     Mawastha : ngadeg jejer, ora kendho, ora dhoyong.

4)     Maraga      : ora grogi, ora gemeter, anteb anteng, obahing sarira, sirah, gulu, asta lumrah samadya bisa nambahi cetha apa kang diucapake.

5)     Malaghawa : trampil kepara trengginas, ora ngleler, cag-ceg, lancar, gancar, sembada ing karya.

6)     Matanggap: tanggap ing sakabehe swasana, bisa gawe regenging swasana, lan gawe senenge wong sing rawuh ing sawijine adicara tartamtu.

7)     Mawwat    : anteb, manteb, ngentasi purwa madya wasananing karya.

 

3.   Olah Basa lan Olah Sastra

Panatacara lan pamedhar sabda kudu mumpuni ing babagan olah basa lan olah sastra. Kanthi mangkono bisa nggunakake basa sing trep karo paramasastrane, kudu ngerti undha usuke basa. Saliyane iku uga kudu nduweni kawruh kang mumpuni ing babagan sastra supaya tetembungan lan ukara sing diucapake nduweni rasa kaendahan.

 

C.   Basa Kang digunakake sajrone teks panatacara lan pamedhar sabda

Basa kuwi mujudake srana saha wasana panggraita (cipta, rasa, karsa) sarta srana kanggo lung tinampen (tumanduk tumanggap) panggraita kasebut. Basa uga nduweni fungsi minangka kalungguhan pribadhi (fungsi individual) lan kalungguhan bebrayan (fungsi sosial/ komunikatif). Basa sing becik kuwi yaiku basa kang trep panganggone. Basa kang becik kudu ngugemi trap-trapan, kayata (1) sapa sing guneman, (2) sapa sing dijak guneman, (3) apa sing digunemake, lan (4) kepriye swasanane.

D.   Tata cara kang kudu ditindakake kanggo nulis teks panatacara lan pamedhar sabda bisa kadulu ing ngisor iki.

1.      Nemtokake ancasing teks panatacara lan pamedhar sabda

2.      Nganalisis kahanan lan para pamireng

3.      Milih topik

4.      Ngumpulake bahan

5.      Nggawe cengkorongan

6.      Ngandharake cengkorongan kanthi jangkep

7.      Gladhen dadi panatacara lan pamedhar sabda adhedhasar cengkorongan kang wis digawe